گلاب

گلاب به مایعی گفته می‌شود که از گل محمدی (نام علمی: Rosa × damascena) استخراج کنند و معطر است.

«اسانس گل محمدی یک از گرانترین اسانس‌های دنیا است^.

امروزه شهرستان کاشان در استان اصفهان با تولید ۱۵ هزار تن گلاب بزرگترین تولیدکننده این محصول در جهان است و پس از کاشان شهر میمند در استان فارس با ۱۲ هزار تن تولید گلاب دومین تولیدکننده بزرگ این محصول در جهان است و شهر اسپارتای در ترکیه با۸۵۰۰ تن سومین تولیدکننده گلاب جهان است.

کارگاه گلابگیری دیاوا واقع در روستای ده آباد از توابع بادرود در شهرستان نطنز در فاصله ۷۰ کیلومتری شهرستان کاشان یکی از تولیدکنندگان گل محمدی و گلاب و عرقیات گیاهی در دل کویر مرکزی ایران می باشد.

تاریخچه گلاب‌گیری

مطالعه تاریخ نشان می‌دهد که ایرانیان از نخستین تولیدکنندگان گلاب و عطر در جهان هستند که این کار در سرزمین پارس صورت می‌گرفته‌است.^{[نیازمند منبع]} قدیم‌ترین ذکر نام این صنعت نشان دهنده آن است که مهد و آغاز تولید گلاب از میمند فارس بوده‌است، قدیمی‌ترین سند تاریخی در کتاب کتاب صورالاقلیم نوشته ابوزید سهل بلخی (۳۲۲ هـ ق) است که چنین آورده‌است:

«. . . جور از نواحی اردشیرخوره و قصبه‌های آن جور و میمند است . . . و گلاب پارس از آن خیزد و به دریابار و حجاز و یمن و شام و مصر و مغرب و خراسان برند . . .»

(جور) همان شهرستان تاریخی فیروزآباد است که گلاب میمند به نام آن نیز مشهور بوده و چنان‌که ذکر شد در خارج ایران معروفیت داشته‌است، به‌طوری‌که در برخی از کتاب‌های قدیم از آن به نام «ورد جوری» نام برده شده‌است که در دوره رونق تاریخی منطقه یکی از کالاهای عمده تجارت شده در میمند محسوب می‌شده‌است.

بنابر این بر اساس اسناد تاریخی، نوشته مورخان و آثار به جای مانده از کارخانه‌های تولید گلاب و شیشه (برای حمل گلاب) در شهر میمند در استان فارس شهر میمند را می‌توان به عنوان مهد و نقطه شروع گل و گلاب ایران و حتی جهان نام برد.  

انواع گلاب

برای تهیه گلاب، مقدار مشخصی از گل محمدی را درون دیگ آب جوش می‌ریزند و آن را تقطیر می‌کنند تا پس از مدتی گلاب به دست آید. تفاوت انواع مختلف گلاب، در میزان گل محمدی است که برای تولید آن استفاده شده‌است.

گلاب سنگین

گلاب سنگین یا گلاب ممتاز، نوعی گلاب درجه یک است که از تقطیر بین ۳۰ تا ۳۵ کیلوگرم گل محمدی به همراه ۸۰ لیتر آب به دست می‌آید. در نتیجه این فرایند، ۴۰ لیتر گلاب ممتاز به دست می‌آید. کیفیت این گلاب بسیار بالاست و غلظت خوبی نیز دارد، به همین دلیل می‌توان برای مصارف خانگی از آن استفاده کرد.

گلاب سبک

در تهیه گلاب سبک، از حدود ۱۵ تا ۲۰ کیلوگرم گل محمدی استفاده می‌شود. به دلیل کاهش مقدار گل محمدی، گلاب سبک قیمت کمتری نسبت به گلاب ممتاز دارد.

گلاب دو آتیشه

اگر بعد از یک بار انجام فرایند گلاب‌گیری، مجدداً به گلاب به دست آمده گل محمدی اضافه شود و فرایند تقطیر دوباره روی آن تکرار شود، گلاب دو آتیشه به دست می‌آید. غلظت گلاب دو آتیشه بسیار بالاست و طعم تلخی دارد. از این نوع گلاب در مصارف خانگی استفاده نمی‌شود، بلکه مصارف درمانی آن بسیار پررنگ است.

موارد استفاده

مصرف دارویی

از گلاب برای رفع عوارض حادث از زکام، قطع خون‌ریزی از سینه، خشونت صدا، ضد سرفه، خفقان گرم، درد معده و روده، دل پیچه سرد و گرم، درد کبد و طحال، علاج نزله سرد، سردردهای گرم، درد چشم تقویت حواس، ایجاد نشاط، تقویت دل، رفع خماری، بی هوشی، خفقان استفاده می‌گردد.^[۸] به دلیل خاصیت ضدعفونی کنندگی، یکی از پاک‌کننده‌های قوی برای پوست‌های خشک و حساس است.^[۹]

مراسم

بوی گلاب تأثیر مستقیم بر آرامش روان دارد و هیجانات منفی و استرس را رفع می‌کند

نکات مهمی که باید در مورد گلاب و فواید فوق العاده آن بدانید.

گلاب را می توان معجزه طبیعت نامید خواص و فواید بسیاری در این عصاره قرار دارد که در درمان بسیاری از درد ها و بیماری ها می تواند موثر باشد. این گل بهاری از اواسط اردیبهشت تا اواخر خرداد رویش دارد و از خواص درمانی فراوانی برخوردار است.

گلاب معروفترین نوع عرقیات است که از گل سرخ گرفته می شود. گفته می شود که حضرت محمد(ص) از عطر این گل استفاده می نمودند و به همین دلیل گل سرخ را با نام گل محمدی نیز می شناسند.

گلاب بعد از سکنجبین بیشترین مصرف را در بین مردم در قدیم داشته و امروزه نیز مصرف فراوانی دارد. گلاب یکی از نوشیدنی های پرمصرف در طب سنتی است. گلاب طبع میانه تا حدودی رو به خنکی دارد. بنابراین برای اکثر افراد مصرف آن توصیه می شود و عارضه خاصی ندارد.

طبیعت گلاب گرم است و مقوی معده، قلب، کبد و اعصاب بوده و آرامبخشی قوی به حساب می آید. به همین دلیل است که قدیمی ترها مصرف گلاب را در روزهای سخت و پرتنش لازم می دانستند. این مایع خوشبو و معطر تا حدودی تحریک کننده جریان خون بوده و بافت پوست را به تولید سلول های جدید تحریک می کند.

گلاب و فواید فوق العاده آن

فواید مصرف گلاب

* گلاب در طب سنتی ایرانی دارای خواص فراوانی است که مهم ترین آن آرام بخش بودن آن است. شاید به همین دلیل است که در مراسم عزاداری از آن استفاده می شود.

* گلاب علاوه بر خاصیت آرام بخشی ضد استرس هم هست. همچنین به دلیل تقویت سیستم عصبی، مصرف آن یا بوئیدن آن در درمان بسیاری از سردردها هم کاربرد دارد.

*  به هنگام شب برای رفع بی خوابی موثر است. از طرفی برای کاهش خستگی می توان آن را مصرف کرد.

*  برای تقویت لثه توصیه می شود. حتی برای بهبود آفت های دهان کاربرد دارد.

* گلاب به عنوان یک پاک کننده مناسب برای پوست قابل استفاده است و به شادابی پوست کمک می کند.

* گلاب برای معده و مخصوصاً دهانه معده مفید است، بنابراین می تواند در رفع نفخ یا ریفلاکس موثر باشد.

* گلاب برای مجاری هوایی و ریه ها نیز مفید است. نرم کننده و لینت دهنده مجاری هوایی و گلو و حلق است. بخصوص برای افرادی که در شغلشان زیاد از حنجره خود استفاده می کنند نظیر مداحان و خوانندگان، آموزگاران، قاریان و امثالهم مفید است.

* گلاب در طب سنتی ایرانی دارای خواص فراوانی است که مهم ترین آن آرام بخش بودن آن است. شاید به همین دلیل است که در مراسم عزاداری از آن استفاده می شود

* یکی از دلایلی که در مراسم عزاداری و سوگواری اموات از گلاب استفاده می کنند این است که مزاج افراد مصیبت دیده که معمولاً دچار استرس، بی خوابی و پرفعالیتی و لذا حرارت بالا شده اند را رو به خنکی و تعدیل برده؛ بوی آن برای قلب و مغز مفید، آرام بخش و تسکین دهنده است؛ طعم آن مورد پسند ذائقه و گوارا بوده، اشتها را که معمولاً در هنگام بروز استرس و غم مختل می شود تحریک نموده؛ باعث تسکین حلق و حنجره و صدا نیز می شود.

* از آنجایی که طبع گلاب رو به خنکی است برای سوزش مجاری ادراری هم مفید است. در خیلی از موارد، سوزش ادرار به دلیل عفونت نبوده بلکه به دلیل گرمی مزاج یا افزایش ماده صفرا در خون و ادرار می باشد که گلاب در این موارد کمک کننده خوبی است.

* کسانی که در معرض حرارت بالای مزاج می باشند (استرس، عصبانیت زیاد، بی خوابی، گرمی مزاج پایه، مصرف گرمی جات، فصول یا مناطق گرمسیر)، از مصرف گلاب یا شستشوی بدن با گلاب نفع زیادتری می برند.

* برای شخص تب دار توصیه می شود گلاب خنک (یخچالی یا با یخ) بنوشند و یا اینکه در ظرفی به همراه آب ریخته، پارچه ای را با آن آغشته کنند و دست و پاها و صورت را با آن شستشو دهند (پاشویه، بدن شویه)؛ مخصوصاً توصیه می شود ناحیه کبد (بالا و راست شکم) که نیاز بیشتری به خنک شدن دارد (چون کبد عضو گرمی است) را با پارچه آغشته به گلاب خنک نمایند.

* گلاب برای تقویت قوای عمومی بدن موثر است و باعث تجدید انرژی در بدن می شود. بوییدن و خوردن آن برای افرادی که در ایام امتحانات هستند، توصیه می شود.

* گلاب همچنین برای کسانی که سردرد ناشی از گرمی و چشم درد و سرخی چشم دارند موثر است. در این گونه موارد بوییدن، شستشو و اسپری کردن به ناحیه سر نیز بسیار موثر واقع می شود.

* غرغره کردن گلاب برای کاهش التهابات و سرخی حلق، کام، لوزه ها و حنجره موثر است. در افرادی که به علت گرمی مزاج، دچار خشکی مخاط و خونریزی (مثلاً در لثه یا مخاط دهان و بینی) می شوند، خوردن، استنشاق کردن (مکش از طریق بینی) و دهان شویه با گلاب بسیار توصیه می شود.

تاثیر مثبت گلاب بر روی پوست های خشک

بهبود پوست های خشک با گلاب

یکی از کاربردهای مهم گلاب بهبود و درمان پوست های خشک و حساس است. ماسک کردن گلاب روی پوست یا جایگزین کردن آن به جای شیرپاک کن توسط افرادی که پوست خشک یا حساس دارند موجب می شود تا به مرور پوست آنها طراوت و نشاط خود را به دست آورد. بهترین روش برای ماسک کردن گلاب روی پوست آن است که پارچه ای نخی و تمیز را به گلاب خالص آغشته کنید و آن را برای ۲۰ دقیقه روی صورت تان بگذارید. این کار بعد از هر بار استحمام تاثیر درمانی بیشتری دارد. ضمن آنکه گلاب به دلیل خاصیت ضدعفونی کننده ای که دارد به پاکسازی منافذ پوست کمک می کند و مانع از بروز جوش های چرکی، آکنه و دانه های سرسیاه روی پوست می شود.

گلاب حتی برای رفع جوش های بدن نیز موثر است. برای این کار مقداری گلاب را با جوش شیرین مخلوط کنید تا خمیر نرمی به دست آید. سپس این خمیر را مدت یک ساعت یا تمام شب ( موقع خواب ) روی جوش های خود قرار دهید .

گلاب به دلیل داشتن خاصیت ضد عفونی کننده و هیدراته (آبدار) کردن برای پوست سر و مو مفید است. برای این کار، با استفاده از یک قطره چکان، گلاب را روی پوست سر خود بریزید.

طرز تهیه گلاب

مقداری گل محمدی را در ظرف در بسته خاصی که بهتر است سفالی باشد ریخته همراه مقادیری آب با شعله ملایم می پزند. بخارات حاصل از جوشیدن را در ظرف دیگری خنک کرده (با روش میعان)، جمع آوری می کنند. ماده حاصله گلاب و اسانس می باشد.

در صورتی که داخل گلاب حاصل، مجدداً گل ریخته و جوشانده شود، اصطلاحاً گلاب دو آتشه به دست می آید که ماده موثره بیشتر و طعم و بوی تندتری دارد.

طرز تهیه شربت گلاب (جلاب)

یک شربت بسیار مفید که به سادگی می توان از گلاب تهیه کرد «جلاب» است. برای تهیه، به اندازه یک واحد شکر یا نبات و حدود سه واحد گلاب را در یک ظرف ریخته تا حل شود. سپس روی حرارت ملایم قرار دهید تا کمی بجوشد. به آرامی کف روی آن را بگیرید. وقتی حجم آن به نصف رسید کمی زعفران به آن بیفزایید بعد از این که کمی جوش خورد از روی شعله برداشته، مایه شربت عسلی شکلی که به دست می آید همان جلاب است که خواص گلاب و زعفران هر دو را دارد. می توان برای ایجاد تنوع و افزودن خواص جلاب، مقداری عرق گل گاوزبان، بیدمشک، کاسنی یا بهارنارنج (حدود ۱ واحد) به شربت اولیه اضافه نموده و سپس عملیات جوشاندن انجام شود. به این ترتیب، خواص این گیاهان دارویی نیز به جلاب اضافه می شود از جمله تقویت مغز و اعصاب، رفع خستگی، شادی بخشی و تفریح و بهبوددهندگی عملکرد ریه، کبد و قلب. بنابراین برای بیماری های روحی، روانی و افسردگی ها و نیز برای حالات ترس و اضطراب، فکر و خیال و همچنین بهبود عملکرد گوارشی، تنفسی و قلبی عروقی انسان بسیار مفید است.

چه کسانی باید در مصرف گلاب احتیاط کنند؟

افرادی که دچار اسهال شدید هستند یا زخم گوارشی و نفخ شدید دارند، همچنین کسانی که دچار بواسیر یا هموروئید می باشند بهتر است از گلاب استفاده نکنند.